Cmentarz Żydowski w Rabce. Gorce IV.

Cmentarz Żydowski w Rabce

Gorce IV.

Piotr Wujec

Chodząc przez lata po Beskidzie Wyspowym oraz Gorcach staram się ten obszar poznawać schodząc ze szlaków. 

Kreślę tych kilka słów popartych moimi zdjęciami i materiałami źródłowymi, aby  każdego zachęcić do zejścia ze szlaku i poznania historii naszej Polski, w tym losów naszych współobywateli Żydów.

Historii dającej powód nam Polakom do dumy z naszej tolerancji skutkującej tym, że przez ponad 500 lat Korona Polska (do czasu Rozbiorów) była nazywana przez Żydów „żydowskim rajem”. 

Mam nadzieję, że tych kilka słów pomoże osobom nie pasjonującym się historią zrozumieć pewne okrutne mechanizmy stosowane na ziemiach polskich.

Podzieliłem ten mój wpis na cztery działy:

1. Wprowadzenie;

2. Ujęcie historyczne;

3. Warto zboczyć z drogi, jak szukałem śladów;

4. Podsumowanie.

Uwaga redakcyjna

W tekście wprowadziłem noty historyczne, celem przybliżenia czytelnikowi terminów używanych w moim wpisie.

Rabka. fot. Piotr Wujec, AD 2017

1. Wprowadzenie

Cmentarz Żydowski w Rabce jest położony przy ulicy Słonecznej, od strony tej ulicy jest oficjalne wejście (niewielka tabliczka kierunkowa) prowadzące ładnie utrzymaną drogą przez pole i las do bramy cmentarza. 

Wizyta na tym cmentarzu robi piorunujące wrażenie. Przeraża na jego widok myśl o cierpieniu Żydów i braku ich szans wobec niemieckiej przemyślanej machiny zagłady.

Zwracają uwagę kamienie pozostawione ku pamięci pomordowanych, zgodnie z judaistyczną tradycją (tym czym w naszej kulturze są ustawiane na grobach świece i kwiaty, w kulturze żydowskiej są kamienie).

fot. Piotr Wujec, AD 2017

Widać też szacunek miejscowej ludności dla żydowskich współmieszkańców gdyż w promieniu setek metrów od cmentarza nie ma zabudowy. Jest to zielona wyspa w centrum Rabki. Wynika to, jak sądzę, z szacunku do ofiar - mając na uwadze fakt, że nie wiadomo gdzie dokładnie na tym obszarze Ukraińcy i Niemcy mordowali w 1942 roku Żydów z Rabki i okolic. 

 

fot. Piotr Wujec, AD 2017

Nota historyczna

Ludność Województwa Krakowskiego, w tym żydowska w 1939 roku. 

W Województwie Krakowskim, przytłaczającą większość (ok. 86-90%) mieszkańców stanowili w 1939 roku Polacy. Obok Polaków w okresie II RP istniała też społeczność obywateli polskich narodowości żydowskiej, która liczyła ok. 10% ludności Województwa Krakowskiego (ostatni spis z 1931 roku), do którego to województwa należała Rabka. 

Inaczej proporcje wyglądały na wsi a inaczej w miastach Województwa Krakowskiego. 

Mieszkańcy narodowości żydowskiej stanowili od 20 do 50 % mieszkańców miast. 

Żydzi stanowili w XX w. integralna część naszego kraju zamieszkując od setek lat ziemie Królestwa Polskiego. 

Wracając do tematu

Okrutnego mordu w Rabce na miejscowych Żydach dokonali w 1942 roku Ukraińcy - ochotnicy służący w niemieckich formacjach oraz Niemcy, w ramach niemieckiego metodycznego planu likwidacji Żydów, wcielanego w życie od 1939 roku.

Niemcy realizowali swój plan bezwzględnie i konsekwentnie, włącznie z eksterminacją mniejszych społeczności Żydowskich, takich jak w Rabce.

Niemcy zakładali unicestwienie Żydów, tym samym w celu realizacji swojego planu Niemcy dążyli do zmniejszenia do zera szans na przeżycie swoich ofiar.

Niemcy już na początku okupacji Polski zauważyli dużą pomoc dla Żydów ze strony Polaków. 
Ta pomoc, która przeważała nad godnymi potępienia jednostkowymi aktami wydawania Żydów, pomoc szczególnie widoczna na etnicznie polskich ziemiach wynikała z setek lat pokojowego współistnienia polskiej i żydowskiej społeczności w ramach Królestwa Polskiego.

Niemcy ostro zareagowali na to zjawisko pomocy dla Żydów, wprowadzając dla Polaków najsurowsze prawa w okupowanej Europie, mianowicie tylko wobec Polaków (najpierw w GG) wprowadzili Niemcy prawo, na mocy którego Niemcy rozstrzeliwali całą polską rodzinę za jakąkolwiek pomoc Żydom.

fot. Piotr Wujec

Nota historyczna

Korona Królestwa Polskiego (Królestwo Polskie, Korona), to nazwa państwa polskiego pozostającego w unii, a następnie we wspólnym państwie z Wlk. Ks. Litewskim. 

Królestwo Polskie obejmowało od XIV w. od południa do północy: Ruś Czerwoną (Halicką, obejmującą Lwowskie), Małopolskę włącznie z Ziemią Lubelską, Ziemię Sieradzką, Ziemię Płocką, Wielkopolskę, Ziemię Rawską. Następnie powiększone zostało w XV w. (1466 r.) , po wygranej wojnie z Zakonem Krzyżackim, o Prusy Królewskie, Warmię, Ziemię Chełmińską. 

Dopiero w 1529 ogłoszono inkorporację (włączenie) do Korony Polskiej Mazowsza (do tego czasu istniało przez setki lat Księstwo Mazowieckie rządzone przez Piastów). 

W wyniku Unii Lubelskiej, w roku 1569 r. Wielki Ks. Litewski Zygmunt August (ostatni władca z dynastii Jagiellonów) zrzekł się na rzecz Korony Polskiej ziem litewskich tj. Podlasia, Wołynia, Ziemi Kijowskiej oraz Ziemi Bacławskiej. 

W wyniku wojen prowadzonych przez Rzeczpospolitą Obojga Narodów z Rosją do Królestwa Polskiego włączono na początku XVII w. kolejne ziemie ruskie i rosyjskie, tj. czernichowską i siewierską.

Królestwo Polskie było też nazwą nadaną rządzonemu przez cara, który miał tytuł Króla Polski,  tworowi politycznemu powstałemu w 1815 roku po rozczłonkowaniu Księstwa Warszawskiego utworzonego w 1807 r., od którego oderwano Departament Bydgoski i Departament Poznański oddając je pod panowanie Króla Prus. 

2. Ujęcie historyczne

Można zadać pytanie.

Co robili Ukraińcy w Rabce na etnicznie polskim obszarze?

W ramach ukraińskich ochotniczych formacji pomagali Niemcom.

Odpowiedź powyższa wymaga jednak kilku wyjaśnień, choć przybliżających temat.

Nam Polakom jest trudno zrozumieć skalę poparcia dla Niemców ze strony Ukraińców, gdyż brak było w okresie 1939-1945 polskich ochotników do niemieckich formacji, nie powstała żadna polska dywizja SS. 

Tymczasem tylko w 1943 roku zgłosiło się do SS ponad 30 tys ukraińskich ochotników, z samego dawnego polskiego Województwa Lwowskiego (tzw. Galicji Wschodniej wcielonej przez Niemców do utworzonego przez nich Generalnego Gubernatorstwa). 

Ukraińcy utworzyli pod niemieckim dowództwem szereg formacji, w tym 14 Dywizję Grenadierów SS (zwaną przez Niemców Galizischne SS nr 1). 

Niemieckie akcje werbunkowe skierowane do Ukraińców, będących w 1939 roku obywatelami II RP, zakończyły się powodzeniem.

fot. Piotr Wujec. Niemiecki plakat werbunkowy adresowany do Ukraińców. 

 Poniżej dotyczący 1943 roku fragment opracowania „Wysiedlenia wypędzenia i ucieczki 1939-1959. Atlas Ziem Polskich” pod patronatem honorowym prof. Władysława Bartoszewskiego.

fragment opracowania „Wysiedlenia wypędzenia i ucieczki 1939-1959. Atlas Ziem Polskich” pod patronatem honorowym prof. Władysława Bartoszewskiego.

Smutna jest dla nas Polaków prawda, że Ukraińcy w niemieckiej okupacji widzieli dla siebie szansę. Ukraińcy często wspierali niemieckie akcje zagłady Żydów, jak i Polaków oraz organizowali własne. Czynili tak zarówno w ramach formacji podlegających niemieckiemu dowództwu, jak i podczas realizacji okrutnej ideologii nacjonalizmu ukraińskiego Bandery, gdy to ukraińskie formacje przeprowadzały szereg ataków na polskie wsie. 

Niestety większość ataków na polskie wsie kończyła się rzezią Polaków oraz ukrywających się Żydów.

Niekiedy jednak polska samoobrona odpierała ataki ukraińskie, pomimo wielokrotnej przewagi liczebnej atakujących Ukraińców, np. obrona Huty Starej, czy też Klewania. Klewania - gdzie zaraz po wkroczeniu Niemców w 1941 Ukraińcy urządzili pogrom ludności żydowskiej. Tego samego Klewania, w którego obronie prowadzonej przez polską samoobronę pomogli żołnierze węgierscy. Zresztą pomocy Armii Węgierskiej wielu Polaków zawdzięcza ocalenie.

Bardzo często okazywana, skuteczna pomoc Węgrów dla nas Polaków w okresie 1939-1944 wymaga osobnego omówienia, co uczynię w osobnym cyklu. 

3. Warto zboczyć z drogi

Jak pewnie każdy tzw. "łazik" i ja cenię sobie obserwację. 

Wiosną 2017 roku postanowiłem  poświęcić trochę czasu na zapoznanie się z mapą oraz poznanie mało dostępnych obszarów Rabki. 

Cmentarz Żydowski w Rabce nie jest specjalnie eksponowany w przewodnikach Gorców. Absolutnie nie stawiam żadnego zarzutu ich autorom, gdyż są to przewodniki górskie, a nie historyczne. Zresztą odwiedzanie takich miejsc dla wielu nie ma nic wspólnego z wypoczynkiem. Faktycznie, to bardzo smutne doświadczenie, a tym samym zajęcie dla pasjonatów historii. 

Zawsze sobie zadawałem pytanie gdzie Niemcy i Ukraińcy dokonywali morderstw i czy jest z tym związany niezabudowany rozległy obszar w Rabce.

fot. Piotr Wujec, Gorce pod red. Stanisława Figiel

Szukając odpowiedzi, schodząc ze stoków Grzebienia (opisanych na moim blogu w poprzednich odcinkach) do Rabki szlakiem niebieskim, odbiłem przy pierwszych zabudowaniach na ul. Słonecznej w lewo na przełaj. 

Doszedłem w ten sposób do licznych małych potoków, płynących w głębokich korytach,  zasilających Gorzki Potok. Marsz jest ciężki, to rozległy obszar bezludzia okolony zamieszkałymi obszarami Rabki, pełen skłębionej roślinności utrudniającej poruszanie się.

Jednak warto tam iść.  

Po sforsowaniu tego terenu zadać można sobie szereg pytań, np.:

Dlaczego jest tam tyle dawnych dróg przy braku domów?

Gdy dotarłem do drogi nad Gorzkim Potokiem zwrócił moją uwagę wiszący na drzewie leciwy różaniec. 

Pomyślałem, że może to być przejaw szacunku dla pamięci zamordowanych Żydów. 

Postanowiłem sprawdzić.

fot. Piotr Wujec, AD 2017

Skręciłem w las, w prawo od drogi znowu forsując zarośla. 

Warto było. 

Raptem kilkanaście metrów dalej, idąc w dół, znalazłem widoczny na zdjęciu bunkier... Jak dla mnie, wygląda on na niemiecką robotę. 

Przerażająca jest myśl, jak Niemcy rozbudowali okrutne przedsiębiorstwo pt. Zagłada...

fot. Piotr Wujec, Rabka AD 2017

4. Podsumowanie

Obecnie gdy narasta od lutego 2018 roku fala pomówień naszego Narodu  i naszego Państwa, w stylu słów izraelskiego premiera „...o systemowym udziale w Zagładzie”, trudno jest milczeć. 

Pomówień szczególnie bolesnych dla tych z nas, których dziadkowie podczas niemieckiej okupacji, jak moi na warszawskiej Pradze, ryzykując życie swoje i dzieci ukryli Żyda chroniąc go przed śmiercią. Pomówień bolesnych dla każdego Polaka mającego wiedzę historyczną.

Liczę na zachęcenie moim wpisem do poznawania historii naszej Polski, w tym naszych współobywateli Żydów, którzy przez setki lat znajdowali w Koronie Polskiej schronienie przed prześladowaniami spotykającymi ich w innych krajach Europy.

Mając na uwadze powyższe postanowiłem napisać tych parę słów o Zagładzie mającej miejsce w Rabce, w ramach cyklu Gorce.

Piotr Wujec 

Warszawa, 10 marca 2018 r.

O autorze: Piotr Wujec - pasjonat łażenia po górach i żagli (sternik jachtowy), miłośnik rodzinnego miasta Warszawy, pasjonat lotnictwa, ukończył Zarządzanie Infrastrukturą Lotniczą na Wydziale Inżynierii Lądowej Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki, Prawo Lotnicze na Uczelni Łazarskiego oraz kurs szybowcowy Aeroklubu Warszawskiego. 

Zawodowo Piotr Wujec jest prawnikiem, absolwentem Uniwersytetu Warszawskiego, doktorantem w Instytucie Prawa Upadłościowego i Restrukturyzacyjnego Uczelni Łazarskiego.