Kościół św. Mikołaja kusi oko widokami. Zamość. Województwo Lubelskie.

 
Kościół św. Mikołaja kusi oko widokami. 
Zamość.

 

Piotr Wujec

 

 

Widoczny ładnie za torami

Lekko otulony wałami

Kusi oko widokami

 

Zaczynam poetycko publikując podczas Dnia Kobiet (z życzeniami dla Pań w podsumowaniu). Natomiast w temacie zabytków, to pewnie widać po moich wpisach, skupiam się na bryle budynków, ich architekturze i historii. 

Dziś opisze zamojski Kościół św. Mikołaja z trzech powodów:

ładnego położenia,

ciekawej historii,

interesującej bryły.

Spis treści:

Wprowadzenie

Rozdział 1. Położenie

Jak dojść do tego zabytku?

Widoki

Rozdział 2. Ciekawa historia Kościoła św. Mikołaja

Rozdział 3. Bryła kościoła

Architekci

Zmiany i wygląd kościoła

Podsumowanie

Wprowadzenie

Nim omówię zabytki wprowadzę w moje postrzeganie Zamościa. 

W Zamościu byłem w lutym 2023 roku po raz pierwszy od ponad 12 lat. Kiedyś przez lata doradzałem wspólnej reprezentacji związkowej Zamojskiej Korporacji Energetycznej, w ramach Komitetu Obrony Dystrybucji, ba byłem przy jego narodzinach w 2006 r.:) Mam porównanie jak się Zamość zmienił przez 12 lat. 

W tym roku na mnie dobre wrażenie zrobił Zamość, mimo zimowej aury. Moim zdaniem widać bardzo wiele pozytywnych zmian w tym mieście. Może kluczem do tak wielkich dobrych zmian jest obecny bezpartyjny prezydent miasta Zamość? Moim zdaniem prezydenci miast powinni się skupiać na samorządzie i swoim mieście, zamiast na polityce krajowej. 

Jak dla mnie to widać w Zamościu dobrą rękę gospodarza.

Dlaczego? Jest dużo zadbanej zieleni miejskiej. Urocze trasy turystyczne pomagają zwiedzać. Zadbane zabytki przykuwają wzrok, za wyjątkiem kilku nadal czekających na renowację. O zabytkach czekających nadal na renowację w Zamościu napiszę w osobnym wpisie. 

Szczególnie zwraca moją uwagę dobra informacja o zabytkach i świetne oznaczenie szlaków turystycznych w Zamościu. 

To co mnie cieszy najbardziej to dobre rozwiązania infrastrukturalne w Zamościu (np. kładki dla pieszych nad torami, które szerzej opiszę poniżej). Dla mnie jest istotne dobro mieszkańców, czyli zadbanie przez władze o brak wykluczenia komunikacyjnego, o tym problemie pisałem już na moim blogu: 

https://wujec.blogspot.com/2023/02/wykluczenie-komunikacyjne-ryzyko.html  

Zapraszam na moją Warszawiaka zimową wycieczkę po Zamościu. Postaram się, w miarę posiadanego wolnego czasu, opisać dla moich czytelników Twierdzę Zamość, jej umocnienia i zabytki.

Moim zdaniem Zamość to raj dla miłośników fortyfikacji, militariów i zabytków, 

czyli ludzi takich jak ja.

Kościół św. Mikołaja

Kościół św. Mikołaja, fot. Piotr Wujec

Rozdział 1.

Położenie

 

Jak dojść do tego zabytku?

Będąc w Zamościu warto pójść z rynku w kierunku południowo wschodnim. Mając za plecami rynek, mijając piękny barokowy kościół franciszkanów Zwiastowania Najświętszej Marii Panny po lewej ręce, widzimy po prawej Powiatowy Urząd Pracy, a przed nim plac. Jest to Plac Wolności. Przy tym placu jest zakrystia Kościoła św. Mikołaja, z urocza rzeźbą widoczną na moich zdjęciach poniżej.

Plac Wolności Zamość, fot. Piotr Wujec

zakrystia Kościoła św. Mikołaja, fot. Piotr Wujec 2023

Sam Kościół św. Mikołaja najlepiej jest podziwiać od strony linii kolejowej idącej dosłownie przez dawne fortyfikacje miejskie Zamościa. Linia kolejowa przecina w poprzek Bastion nr 1 Twierdzy Zamość.

Kościół św. Mikołaja, fot. Piotr Wujec

Aby tam dojść należy pójść z Placu Wolności ulicą Okopową w kierunku przejazdu kolejowego, aby po kilkudziesięciu metrach, na wysokości przystanku autobusowego wejść na wały Bastionu nr 1.

Kościół św. Mikołaja, położenie na mapie Twierdzy Zamość fot. Piotr Wujec

Na powyższej mapie nr 14 to Kościół św. Mikołaja, jego położenie na mapie Twierdzy Zamość. fot. Piotr Wujec

 

Z resztek wałów Bastionu nr 1 prowadzą do słoniczoła tego bastionu dwie urocze łukowate kładki dla pieszych nad torami. Warto na te kładki wejść aby zobaczyć umocnienia Twierdzy Zamość.

Zamość jedna z dwóch kładek dla pieszych nad torami, fot. Piotr Wujec

 

Widoki

 

Widok jest piękny już gdy wchodzimy na kładkę nad torami prowadzącą do wałów słoniczoła. Mam nadzieję, że moje poniższe zdjęcia pokazują jak ładnie widać kościół św. Mikołaja ze słoniczoła Bastionu nr 1. Obie te kładki nad torami są bezpiecznym dla ludzi rozwiązaniem, a do tego umożliwiają spojrzenie z innej ciekawej perspektywy na twierdzę zamojską i jej umocnienia.

 

 

Zamość jedna z dwóch kładek dla pieszych nad torami, widok na kościół Sw. Mikołaja z drugiej z kładek fot. Piotr Wujec

 

Zamość widok twierdzy Zamość z drugiej z kładek,  koło kościoła Sw. Mikołaja  fot. Piotr Wujec

Rozdział 2.

Ciekawa historia Kościoła św. Mikołaja

 

1. Kanclerz i hetman koronny Jan Zamoyski 10 stycznia 1589 r. dał przywilej wybudowania świątyni kultu prawosławnego kupcom greckim (Grecy mieszkali i handlowali w Zamościu, do dziś jest ul. Grecka na której mieszkała mniejszość grecka). Początkowo była to drewniana cerkiew, wybudowana na początku XVII wieku przez Greków.

Grecy zamojscy byli wyznawcami prawosławia.

Krótko pisząc – prawosławie to jeden z odłamów chrześcijaństwa, tzw. obrządku wschodniego, przypominam Katolicyzm i kościoły ewangelickie zwane protestanckimi należą do tzw. obrządku zachodniego. Prawosławni Grecy w Królestwie Polskim (Koronie Polskiej) posiadali autonomię, a teoretycznie  byli wiernymi pod patriarchatem konstantynopolitańskim. Kupcy greccy mieli w Zamościu swoją autonomiczną parafię.

2.  W prezencie dla prawosławnego ruskiego bractwa cerkiewnego - w miejsce greckiej cerkwi - drugi ordynat Tomasz Zamoyski ufundował w 1618 r. nową murowaną świątynię pw. św. Mikołaja. Ukończono budować tą murowaną cerkiew w 1631 r. 

3.  Podskarbnica wielka koronna Anna z Gielińskich Zamoyska w 1706 r. oddała prawosławną cerkiew św. Mikołaja innemu wyznaniu (odłamowi wschodniego chrześcijaństwa) mianowicie bazylianom Unitom.

Kościół Unicki 

Kościół Unicki jest to odłam chrześcijaństwa, tzw. „rytu wschodniego” jednak uznający zwierzchnictwo Papieża. Dziś nazwą Unitów są określani ich następcy, tj. Grekokatolicy, do tego kościoła należy część Ukraińców.

Krótka historia Unitów.

Ziemiami Korony Polskiej były: Ruś Halicka ze stolicą we Lwowie od 1349 roku, Podole i Ks. Włodzimierskie (Wołyń) oba od 1366 r. Rusińscy hierarchowie z tych ziem od czasu włączenia do Korony Polskiej chcieli przywrócenia jedności prawosławia z Rzymem. Z tego powodu w 1596 r. Rusini zawarli Unie Brzeską (unie cerkwi prawosławnej z kościołem katolickim). 

Unia Brzeska

Na mocy postanowień Unii Brzeskiej cerkiew prawosławna na terytorium Rzeczpospolitej Obojga Narodów  przyjęła wówczas zwierzchnictwo papieża, zachowując zarazem własną strukturę oraz wschodnią liturgię „ryt wschodni”. 

Oficjalne przyjęcie, tzw. "Kościoła Ruskiego" do wspólnoty z Rzymem nastąpiło w dniu 23 grudnia 1595 r. Wówczas tylko dwóch prawosławnych biskupów - Rusinów odrzuciło tą unię, uznając nadal władzę patriarchy Konstantynopola, zamiast Rzymu.

4. W 1720 odbył się w cerkwi Św. Mikołaja ważny unicki zjazd duchownych, tzw. synod zamojski, latynizujący cerkiew unicką, czyli zbliżający ją do kościoła łacińskiego, tj. Katolickiego.

5. Rosjanie (prawosławni) od początku Zaborów prześladowali Katolików i Unitów. Represje caratu dotyczyły obok likwidowania katolickich kościołów i zakonów, z lęku przed polskością niesioną przez polski Kościół katolicki, też represje ze strony Rosjan wobec Unitów i ich cerkwi.

Po likwidacji przez Rosjan w 1875 r. unickiej diecezji chełmińskiej carskie władze odebrały Unitom kościół / cerkiew św. Mikołaja, oddając go w zarząd miejscowym prawosławnym.

Od tego momentu kościół, jako cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy, pozostał w rękach prawosławnych do czasu zajęcia przez Niemców i Austriaków obszaru Królestwa Polskiego w 1915 r. Wówczas miejscowy pop opuścił miasto, a cerkiew od 1915 była koszarami dla armii austriackiej.

6. Kuria Biskupia w Lublinie w lipcu 1918 r. wniosła prośbę do austriackiego generała – gubernatora o oddanie katolikom opuszczonej przez prawosławnych cerkwi zamojskiej (kościoła św. Mikołaja).

7. Cerkiew św. Mikołaja przekazana została 6 sierpnia 1918 r. przez Austriaków dla celów kultu katolickiego. Zamiast koszarami to z tym dniem stała się katolicką świątynią szkolną pod wezwaniem św. Stanisława Kostki.

8. W 1934 roku ordynariusz lubelski biskup Fulman oddał kościół św. Stanisława Kostki zakonowi Zgromadzeniu Najświętszego Odkupiciela (tzw. Redemptorystom). 

Redemptoryści obok kościoła wybudowali swój klasztor.

9. Niemcy zabrali katolikom Kościół św. Mikołaja (wówczas pod wezwaniem św. Stanisława Kostki) w roku 1941 oddając go grekokatolikom (Ukraińcom).

10. Niemcy, w ramach planowej (prowadzonej przez Niemców od 1939 roku) akcji eliminacji Kościoła Katolickiego, usunęli w 1943 roku zakon redemptorystów z Zamościa (Niemcy masowo mordowali księży i zakonników katolickich). Niemcy dokonali konfiskaty majątku klasztoru, który zmieniły niemieckie władze okupacyjne na hotel dla Niemców.

11. Po wyzwoleniu Zamojszczyzny spod niemieckiej okupacji kościół św. Mikołaja i klasztor zostały odzyskane przez Redemptorystów w 1944 roku.

 

Rozdział 3.

Bryła kościoła

 

W bryle Kościoła św. Mikołaja widzimy style renesansowy i barokowy.

 

Architekci

 

Kościół zbudowano w 1631 r. według projektu Jana Jaroszewicza, z udziałem Jana Wolffa, powstał on wówczas bez widocznej dziś wieży.

Jan Jaroszewicz (ur. 1575, zmarły w 1660 r. w Zamościu) był polskim architektem zasłużonym dla budowy Zamościa.  Na dworze ordynatów Zamoyskich w Zamościu pracował od 1610 roku. Do 1619 roku Jaroszewicz nadzorował prace przy fortyfikacjach w Zamościu.  

Jan Wolff, to był tzw. "murator", w tej roli główny wykonawca projektów Jana Jaroszewicza.

 

Zmiany i wygląd kościoła

 

W latach 1690–1698 dobudowano od frontu ośmioboczną wieżę w stylu późnobarokowym ze strzelnicami. 

Strzelnice były i są na dwóch poziomach. Taki obronny charakter wieży  był związany z lokalizacją tego kościoła przy Bastionie nr 1 - wieża spełniała funkcje obronne.

 

Ośmioboczna wieża w stylu późnobarokowym ze strzelnicami, kościół św. Mikołaja w Zamościu.
fot. Piotr Wujec

Kiedyś do kościoła prowadziła brama pod wieżą, gdy ta wieża kościoła miała charakter baszty obronnej. Wówczas była ona zwieńczona kamiennym portalem barokowym. Dziś widoczny przedsionek kościoła jest późniejszą dobudówką.

 

W XVIII wieku dobudowano niewielkie pomieszczenia na skarbiec oraz zakrystię po bokach prezbiterium. 

 

W XIX w. na życzenie władz carskich nastąpiła kolejna przebudowa kościoła (był on od 1871 prawosławną cerkwią). Wówczas jego bryła została pozbawiona wielu elementów wystroju. 

Dla podkreślenia cech rosyjsko-bizantyjskich Rosjanie wyposażyli bryłę kościoła  w cebulaste dachy hełmowe - dziś to widoczna czworoboczna kopuła z latarnią.  

 

Rosjanie wyposażyli bryłę kościoła  w cebulaste dachy hełmowe - dziś to widoczna czworoboczna kopuła z latarnią.
fot. Piotr Wujec

 

Podsumowanie

Moim zdaniem warto zobaczyć kościół św. Mikołaja, jego bryłę łączącą wpływy kościołów chrześcijańskich zachodu i wschodu. 

Piękny obiekt. Obok - oczywiście - innych zabytków Zamościa.

Dziś w Dniu Kobiet

Z lutowego Zamościa w Dniu Kobiet zamieszczam dla Pań tą różę. fot. Piotr Wujec

Przy okazji 8 marca w Dniu Kobiet życzę Panią czytelniczką mojego bloga:

spokoju ducha i zdrowia,

dobrych doświadczeń z mężczyznami, 

powodzenia, 

spełnienia rodzinnego,

szczęścia!

Dziękuję za uwagę

Piotr Wujec