Belphegor upiór stworzony w Polsce. M-15 jedyny na świecie odrzutowiec rolniczy. Polskie konstrukcje odc. 24.

 

Belphegor upiór stworzony w Polsce. 
M-15 jedyny na świecie odrzutowiec rolniczy.

Z cyklu polskie konstrukcje

odcinek 24

tekst i zdjęcia Piotr Wujec

 

Opiszę poniżej wyjątkowy samolot M-15 (Мелец М-15), skonstruowany w Polsce.

Samolot wyjątkowy z trzech powodów:

1)     M-15 to jedyny na świecie odrzutowiec rolniczy,

2)     M-15 to jeden z dwóch skonstruowanych na świecie odrzutowców w układzie dwupłata,

3)     nazwy, tj. Belphegor (to nazwa upiora z Luwru).

 

Wprowadzenie

Na skutek podziału ról w ramach RWPG, polski przemysł lotniczy zamiast budować samoloty bojowe, miał się od lat 70 XX wieku specjalizować w samolotach: lekkich transportowych (np. An-2) oraz rolniczych. Mając na uwadze te zapadłe w Moskwie decyzje RWPG przed polskim przemysłem postawiono zadanie skonstruowania nowego samolotu rolniczego.

Zlecono to zadanie WSK Mielec.

 

Wyjaśnienie

Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (Сове́т Экономи́ческой Взаимопо́мощи) dziś już nie istniejąca, organizacja powołana w 1949 roku „…celem koordynowania i rozwijania współpracy gospodarczej państw członków…”, organizacja tzw. „wspólnotowa” i „gospodarcza” państw komunistycznych, z siedzibą w Moskwie.

WSK Mielec - Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego w Mielcu obecnie Polskie Zakłady Lotnicze Sp. z o.o. (PZL Mielec). Zakłady  PZL Mielec powstały z pieniędzy polskich podatników, z inicjatywy Państwa Polskiego w 1936, kiedy to w Mielcu została utworzona przez PZL (Państwowe Zakłady Lotnicze) Wytwórnia Płatowców nr 2.  Bardzo szybko Państwo Polskie zbudowało od zera i uruchomiło tą fabrykę. Już w 1939 roku Wytwórnię Płatowców nr 2 w Mielcu opuścił pierwszy wyprodukowany w Mielcu polskiej konstrukcji bombowiec PZL 37 „Łoś”.

W 1998 roku te kluczowe dla obronności polskiej zakłady przekształcono z przedsiębiorstwa państwowego na spółkę o nazwie Polskie Zakłady Lotnicze Sp. z o.o.

Natomiast 16 marca 2007 roku (za rządów PiS) odbyła się prywatyzacja tych najważniejszych polskich zakładów lotniczych poprzez sprzedanie aż 100% (czyli wszystkich) udziałów PZL Sp. z o.o.  amerykańskiemu prywatnemu koncernowi „Sikorsky Aircraft Corporation”.

M 15 Belphegor, w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie fot. Piotr Wujec

 

Konstruktorzy M-15

Projekt M-15, czyli jedynego na świecie odrzutowego samolotu rolniczego został opracowany we współpracy polsko – rosyjskiej. Szefami biur konstrukcyjnych byli: Rosjanin inż. Radim Izmaiłow (Риамир Адамович Измайлов) (ur. 1930 – zm. 1983) oraz Polak inż. Kazimierz Gocyła.

inż. Kazimierz Gocyła (ur. 1932 - zm. 2015) to konstruktor i absolwent Politechniki Warszawskiej. Ukończył w 1954 Wydział Lotniczy Politechniki Warszawskiej. Natomiast w 1967r. ukończył studia wyższe II stopnia na wydziale lotniczym Politechniki Warszawskiej oraz uzyskał tytuł magistra inżyniera w zakresie budowy samolotów i rakiet.

Krótki życiorys inż. Kazimierza Gocyły.

Urodził się On na polskim Śląsku w Piaskach-Będzinie.

Pracę w przemyśle lotniczym zaczynał Kazimierz Gocyła najpierw na stanowisku starszego mistrza wydziału ślusarsko-spawalniczego w Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego w Mielcu. Potem awansował w  1957 r. zostając kierownikiem sekcji płatowcowej w biurze konstrukcyjnym WSK Mielec.

inż. Kazimierz Gocyła objął od 1959 roku stanowisko konstruktora prowadzącego i przyjmował, celem uruchomienia produkcji w WSK Mielec, dokumentację radzieckiej konstrukcji samolotu An-2. Ten wybitny polski inżynier od 1961 do 1964 był kierownikiem w WSK Mielec Seryjnego Biura Konstrukcyjnego (produkcja: MiG-17,An-2, TS-8).

W 1964 r. inż. Kazimierz Gocyła został Głównym Konstruktorem WSK.

W 1971r. inż. Kazimierz Gocyła otrzymał stanowisko zastępcy dyrektora do spraw technicznych opracowań lotniczych w Zakładzie Doświadczalnym WSK, a od 1972r. był głównym konstruktorem samolotu M-15.

 

 

Konstrukcja M-15 (Мелец М-15)

M-15 to odrzutowiec rolniczy w układzie dwupłata

Problemy konstrukcyjne

Wielkim problemem było dla Polaków skonstruowanie pierwszego na świecie rolniczego odrzutowca, a tym samym z założenia bardzo wolno latającego odrzutowca.

Celem przetestowania możliwych rozwiązań konstrukcyjnych, w 1972 roku polscy inżynierowie z Instytutu Lotnictwa w Warszawie zbudowali samolot doświadczalny o nazwie Lala -1. Wyjaśniam - skrót „Lala” był od określenia  „latające laboratorium”, a nie od lali lub lalki😊.  Samolot został oblatany 10 lutego 1972 przez polskiego pil. Andrzeja Abłamowicza. Potem w warszawskim instytucie powstał kolejny samolot – latające laboratorium, tj. LLM-15.

Oblot M 15

Ostateczny wariant M-15 (prototyp) oblatano 9 stycznia 1974.

 

Detale

Ciekawym jest fakt wykorzystania w budowie M-15 przedniej część kadłuba od samolotu An-2. Tylna część M15 to specjalnie zaprojektowana kratownica w układzie dwubelkowym, z usterzeniem i silnikiem.

W tyle kadłuba M-15 polscy inżynierowie zainstalowali dwuprzepływowy silnik (AI-25), o ciągu 1470 daN (1500 kg).

M-15 miał wbudowaną konstrukcyjnie aparaturę do rozpylania chemikaliów.

 

Zalety

Dobre właściwości pilotażowe i duży zasięg.

 

Wady

Za powolne - dla warunków operowania na niskich wysokościach, gdzie są przeszkody lotnicze - zwiększanie ciągu silnika, a tym samym ryzyko braku szans na szybkie wznoszenie celem ominięcia przeszkody.

Nadmierne zużycie paliwa (550–600 litrów paliwa na godzinę lotu), czyli aż dwa - trzy razy wyższe zużycie niż w porównywalnych samolotach rolniczych o napędzie tzw. tłokowym.

Za mała wytrzymałość eksploatacyjna konstrukcji M15, zmuszająca do ograniczenia prędkości operacyjnej do 130 km/h, a przy ponad 100 km/h groziło tzw. „przeciągnięcie”.

Za długi czas awaryjnego zrzutu ładunku ze zbiorników na chemikalia, z powodu takiego a nie innego ich umiejscowienia (za wysoko i za wąskie zbiorniki).

 

Produkcja

Rosjanie planowali zamówić tysiące M-15 jednak na przeszkodzie stanęły wady tej konstrukcji. Ostatecznie wyprodukowano w WSK Mielec (PZL Mielec) ponad 120 samolotów M 15.

 

Podsumowując

Wiele osób M-15 określa jako brzydki samolot.

Mi się podoba kształt M-15.

Doceniam wysiłek polskich konstruktorów z WSK Mielec (PZL Mielec) oraz Instytutu Lotnictwa w Warszawie. Myślę, że cenne było dla polskiej myśli lotniczej doświadczenie zdobyte przez Polaków przy okazji projektowania, produkcji i eksploatacji M 15.

Dziękuje za uwagę

Piotr Wujec

https://piotrwujec.pl/kilka-slow-od-siebie/