Mazowsze krótko o historii

Mazowsze krótko o historii

 

 

Mazowsze to jedna z najważniejszych krain geograficznych i historycznych Polski.

Stolicą Mazowsza od 700 lat jest Warszawa. Wcześniej stolicą Mazowsza były miasta: Czersk i Płock.

 

Księstwo Mazowieckie (1138 – 1526 rok)

 

W wyniku rozbicia dzielnicowego Polski powstało w 1138 roku Księstwo Mazowieckie rządzone przez polską dynastie Piastów.

Mazowsze, za atlasem historycznym PWN. fot. Piotr Wujec

Rozbicie dzielnicowe Polski skończyło się w 1320 roku gdy nastąpiła koronacja Władysława Łokietka na Króla Polski (dynastia Piastów). Mimo zjednoczenia Królestwa Polskiego nadal do 1526 roku Mazowsze było osobnym księstwem, z własną dynastią piastowską. Mazowsze było lennem Korony Polskiej.

 

Piastowie rządzili w Księstwie Mazowieckim przez cały czas istnienia Księstwa Mazowieckiego. Tymczasem w Królestwie Polskim polska dynastia Piastów wygasła w XIV wieku. Przypominam, że z dynastii Piastów wywodził się pierwszy król Polski Bolesław Chrobry (koronowany na Króla Polski w 1025 roku), którego potomkami byli książęta mazowieccy.

Piastowie mazowieccy byli politycznym zagrożeniem dynastycznym dla kolejnych władców Królestwa Polskiego. Przypominam Królestwem Polskim rządziła od końca XIV w. obca litewską dynastia Jagiellonów.

Mazowsze rządzone przez Piastów w okresie rozkwitu "litewskiej" dynastii Jagiellonów rządzącej: Królestwem Polski, z lennym wobec korony Księstwem Prus, Królestwem Węgier, Królestwem Czech, Wielkim Księstwem Litewskim.

W środku osamotnione Księstwo Mazowieckie rządzone przez polską dynastię Piastów... daje ta mapa do myślenia.

fot. Piotr Wujec ze zbiorów autora

 

Księstwo Mazowieckie istniało do 1526 roku. 

Przestało istnieć gdy doszło do tajemniczej, nagłej śmierci dwóch rodzonych braci, a zarazem dwóch ostatnich Piastów mazowieckich (podobno otrutych). 

Po śmierci tych ostatnich Piastów Mazowsze zostało przyłączone do Królestwa Polskiego. Stało się to na skutek kompromisu (ustaleń politycznych pomiędzy szlachtą mazowiecką a królem Polski). 

Po włączeniu do Korony Mazowsze zachowało dużo odrębności, w tym prawnych, odróżniających je od innych ziem Korony Polskiej.

 

Rozbicie dzielnicowe Polski w drugiej połowie XIII w., źródło Internet domena publiczna 

 

Obszar historyczny

 

Mazowsze patrząc na nie pod kontem kulturowym i historycznym jest ciekawym obszarem. Dawniej była to rozległa dzielnica Polski, o innych kształtach niż dziś, jak widać na poniższej mapie. 

Na mapie widać inne granice historycznego Mazowsza niż obecne Województwa Mazowieckiego. 

źródło Internet domena publiczna 

 

Historycznie (w okresie istnienia Księstwa Mazowieckiego) Mazowsze stopniowo traciło kolejne ziemie mazowieckie, były one stopniowo włączane do Królestwa Polski: na wschodzie (Ziemia Wiska), 

potem na zachodzie (Ziemia Rawska), 

a na północy (Księstwo Płockie, Ziemia Płocka).

W tym miejscu przypominam. 

W średniowieczu na rzecz Krzyżaków (Państwo Zakonu Krzyżackiego) Mazowsze utraciło Ziemie Chełmińską i Ziemię Dobrzyńską. Obie te ziemie zostały włączone w XV w. do Korony Polskiej. Stało się tak po wygraniu przez Królestwo Polskie Wojny Trzynastoletniej. 

 

Obszar

 

Dziś Województwo Mazowieckie ma powierzchnię 35 558 km², jest największym z polskich województw, a zarazem najludniejszym.

Jak jest to duży obszar?

 

Dziś powierzchnia Województwa Mazowieckiego jest:

- większa od terytorium Królestwa Belgii (30 528 km²), 

- większe niż państwo Izrael  (20 770 km²).

źródło mapy - Internet domena publiczna

 

 

źródło Internet domena publiczna 

Ludność Mazowsza

 

Mazowsze od początku istnienia państwowości polskiej było zamieszkane wyłącznie przez Polaków (zwanych Mazowszanami lub Mazurami). Do XIX wieku brak było na Mazowszu istotnych mniejszości narodowych. 

Rodzaj języka polskiego używany na Mazowszu nazywano w literaturze „mazurzeniem”, był to dialekt mazowiecki.

 

Mazowszanie słynęli przez wieki z dużej dzietności. Na Mazowszu było bardzo dużo drobnej polskiej szlachty. Przyjmuje się w literaturze, że w XVII w. co piąty Mazowszanin należał do stanu szlacheckiego. 

Skutkiem szybkiego wzrostu ludności Mazowsza było przeludnienie mazowieckich zaścianków i wsi, wielu Mazowszan (Mazurów) zasiedlało ziemie na wschód od Mazowsza (Podlasie, Wielkie Księstwo Litewskie), na północ od Mazowsza (Prusy), na południe od Mazowsza (Ziemia Bełzka).

vide 

https://wujec.blogspot.com/2021/02/puszcza-biaowieska-dlaczego-wiekszkosc.html  

 

Podczas istnienia Państwa Krzyżackiego bardzo licznie Mazowszanie (Mazurzy) zasiedlili Prusy, szczególnie obszar Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. Na skutek mazowieckiego osadnictwa od XV wieku większość ludności Mazur stanowili Polacy. Mazurzy na Mazurach mówili po polsku aż do 1945 roku gdy Mazury były częścią Niemiec.

 

Na Mazowszu brak było Żydów do XVI wieku. Korzystając z polskiej tolerancji Żydzi zaczęli się osiedlać w mazowieckich miastach od XVI wieku. 

Ilość Żydów na Mazowszu wzrosła nagle w XIX w. (do ponad 10% ludności Mazowsza w 1931 roku). Stało się tak w wyniku decyzji rosyjskich carów o wydaleniu wszystkich Żydów z Rosji (ziem etnicznie rosyjskich), podjętej na początku XIX w. 

 

Historyczne kluczowe miasta na Mazowszu dobrze ilustruje poniższa mapa.

 

 

zbiory własne autora "Studia z dziejów miast na Mazowszu", praca zbiorowa, Lwów 1939 r. Jak nam dziś brakuje dwóch bardzo starych uczelni pierwszej Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie istniejącego od XVI w. oraz obu uczelni lwowskich. fot. Piotr Wujec

Ukraińcy licznie na Mazowszu pojawili się dopiero od 2014 roku.

Pod koniec 2022 roku ilość Ukraińców w samej Warszawie przekroczyła 450 tysięcy (dane Unii Miast Polskich i ONZ). Po ataku Rosji na Ukrainę Polska przyjęła, od lutego 2022 r., ponad 4 mln ukraińskich uchodźców. 

Nastąpił nagła i drastyczna zmiana narodowościowa na Mazowszu, w tym w Warszawie.

Przypominam, że podczas polskiego spisu powszechnego dokonanego w 2001 roku praktycznie brak było Ukraińców na Mazowszu, ich ilość to tylko kilka tysięcy. Brak było Ukraińców na Mazowszu w okresie istnienia II Rzeczpospolitej Polskiej (1918-1939 r.), vide spis powszechny z 1931 roku.

https://wujec.blogspot.com/2021/02/ludnosc-religie-i-narodowosci-ii-rp.html

 

Od XVII w. wzdłuż rzeki Wisły na Mazowszu, głownie na zachód od Wisły, osiedlali się rolnicy z Holandii (Republiki Zjednoczonych Prowincji, potem Zjednoczonego Królestwa Niderlandów), byli to protestanci, zwani na Mazowszu „Olendrami”. Osuszali ci osadnicy bagna wzdłuż Wisły i mieli status wolnych chłopów. 

W Królestwie Polskim oraz Księstwie Mazowieckim była wolność religijna, która przyciągała do Polski osadników.

Niestety Niemcy od 1939 roku uznali Olendrów z Mazowsza za Niemców, wpisali ich na niemieckie listy narodowe oraz wcielali do niemieckiej armii, po zajęciu Polski w 1939 roku. 

Kiedy Niemcy się wycofywali z Mazowsza w 1945 roku wraz z armią niemiecką uciekło większość mazowieckich Olendrów.

 

Niemcy osiedlali się od średniowiecza w mazowieckich miastach, jednak nigdy nie stanowili większości mieszkańców miast Mazowsza. Niemcy na Mazowszu szybko się polonizowali, nie tylko katolicy lecz też protestanci. W historii Polski jest wiele przykładów wielkiego polskiego patriotyzmu Polaków (Mazowszan) niemieckiego pochodzenia. 

Niestety część Mazowszan niemieckiego pochodzenia zdradziło Polskę, po niemieckiej agresji 1 września 1939 roku uznając się za Niemców, tj. zgadzając się na wpisanie na niemiecką listę narodowościową (bycie na tej liście dawało większy przydział żywności, inne przywileje oraz brak ryzyka wysłania do niemieckiego KL, gdyż do KL byli wysyłani Polacy, Żydzi i Cyganie). 

Z drugiej strony duża część mazowieckich Niemców pozostała wierna Polsce, w tym luteranie (ewangelicy). Dla niemieckich okupantów szokującym był polski patriotyzm części Polaków (Mazowszan) niemieckiego pochodzenia, do tego stopnia, że Niemcy za polski patriotyzm zamordowali luterańskiego (ewangelickiego) biskupa Warszawy, który był polskim Niemcem (biskup Juliusz Bursche). 

Ciekawa jest historia tego duchownego, jej fragmenty przytoczę. Juliusz Bursche niemieckiego pochodzenia polski ewangelicki biskup w 1919 roku zaangażował kierowany przez siebie polski Kościół Ewangelicko Augsburski (luterański) w przekonywanie Mazurów - Mazurzy byli ewangelikami a nie katolikami - do głosowania podczas referendum za oderwaniem Mazur od Niemiec. Niestety w tym referendum wygrała opcja proniemiecka, Mazury zostały do 1945 roku częścią Niemiec. 

Ewangelikiem niemieckiego pochodzenia był polski gen. Władysław Anders, który na katolicyzm przeszedł podczas II Wojny Światowej.

Ewangelicy 

Biskup Bursche powołał, za zgodą władz II RP, na Uniwersytecie Warszawskim nowy wydział - polski Wydział Teologii Ewangelickiej. Zabiegał On o możliwie bardzo polskie oblicze kościoła ewangelickiego w II RP. 

Przypominam na Śląsku Cieszyńskim dominował luteranizm a ewangelikami byli rodowici Polacy, tymczasem na polskim Górnym Śląsku ewangelikami byli w większości Niemcy. 

Tym samym był kościół ewangelicki w latach 1919 - 1939 narodowo zróżnicowany.

 

Okrutna okupacja Niemiecka ziem Mazowsza podczas II Wojny Światowej oraz równie okrutna okupacja przez Rosjan (Sowietów) wschodniego Mazowsza (1939-1941) spowodowała wymordowanie i wysiedlenie przez obu okupantów setek tysięcy Mazowszan.

Niemcy część ziem Mazowieckich włączyli bezpośrednio do Rzeszy Niemieckiej a część do niemieckiego tworu administracyjnego o nazwie Generalne Gubernatorstwo (GG) ze stolicą w Krakowie. 

Okrutnie Niemcy traktowali Polaków. Jeżeli jakaś polska mazowiecka wieś nie dawała Niemcom oczekiwanej ilości żywności lub wymaganej przez Niemców ilości młodych Polaków celem wywiezienia ich na roboty przymusowe, to wówczas Niemcy palili jedno w tej wsi gospodarstwo, dla przykładu mordując wszystkich Polaków mieszkających w tym gospodarstwie rolnym. Niemcy dążyli do depopulacji Mazowsza.

Pamięć o zbrodniach dokonanych przez rosyjskich i komunistycznych zbrodniarzy na Polakach, na wschodnim Mazowszu w latach 1939-1941, powodowała niechęć i opór wobec komunistycznego systemu, widoczny od 1944 roku, gdy to armia sowiecka zaczęła wchodzić ponownie na ziemie mazowieckie od wschodu.  

 

Ktoś mnie kiedyś zapytał.

Czy w 1999 roku nastąpił rozbiór Mazowsza?

 

Trudne pytanie, odpowiem z punktu widzenia Mazowszanina.

Jedna trzecia ziem historycznego Mazowsza została włączona do innych województw niż Województwo Mazowieckie. 

Stało się tak na skutek reformy administracyjnej Polski w 1999 roku. 

Reformy granic i ilości województw dokonał rząd Premiera Jerzego Buzka (ja pamiętam jak był On mało lubianym premierem). Miałem wówczas 28 lat i widziałem w jak dyskusyjny sposób podzielił rząd Buzka Polskę, jednocześnie likwidując Województwo Stołeczne Warszawskie. 

Doskonale pokazuje obszar historycznych ziem należących do Mazowsza poniższa mapa, opracowana przez Uniwersytet Warszawski w 2022 r. - źródło Internet. Poniżej na mapie widać jak duże obszary Małopolski z Radomiem włączono do Mazowsza, a jednocześnie jak wiele ziem mazowieckich reforma administracyjna Premiera Buzka umieściła poza Województwem Mazowieckim.

 

Warto pamiętać bolesną dla Mazowszan prawdę: 

- reforma administracyjna z 1999 roku stworzyła obecne Województwo Mazowieckie bez oglądania się na faktyczny kształt ziem Mazowsza i odczucia samych Mazowszan.

- Mazowszanie mieszkający w Ziemi Łomżyńskiej są dziś w Województwie Podlaskim.

- Mazowszanie z Ziemi Rawskiej i Ziemi Łowickiej są dziś w Województwie Łódzkim.

 

Podsumowując. 

Włączono w 1999 roku do Województwa Mazowieckiego obszerne fragmenty historycznej Małopolski z Radomiem oraz fragmenty Podlasia. 

W wyniku tej samej reformy zaniechano włączenia do Województwa Mazowieckiego historycznych ziem mazowieckich: Ziemi Łomżyńskiej, Ziemi Rawskiej z Tomaszowem Mazowieckim i Rawą Mazowiecką oraz Ziemi Łowickiej z Łowiczem.

Moim zdaniem reforma administracyjna z 1999 roku, wyłącznie w celach politycznych, włączyła historyczne ziemie mazowieckie do Województwa Łódzkiego, Województwa Podlaskiego oraz Województwa Lubelskiego.

 

Mam nadzieje, że ten krótki opis historii Mazowsza pomoże moim czytelnikom zrozumieć Mazowszan i Mazowsze.

Piotr Wujec

https://piotrwujec.pl/kilka-slow-od-siebie/